Czym różni się areszt od zatrzymania przez policję?

W życiu mogą spotkać nas różne sytuacje, dlatego musimy być przygotowani na jak najwięcej z nich. Takim zdarzeniem może być zatrzymanie przez policję bądź areszt, dlatego powinniśmy mieć świadomość, czym różnią się te dwie instytucje. Zatrzymanie jest pewną formą przymusu, przejawiającą się na krótkotrwałym pozbawieniu wolności danej osoby przez policję. Jest to swoiste odebranie prawa swobodnego poruszania się.

Natomiast areszt jest tzw. izolacyjnym środkiem zapobiegawczym i stosuje się go wobec osób oskarżonych lub podejrzanych w wyniku postanowienia sądu, na określony czas. Główną ideą aresztowania jest zagwarantowanie niezakłóconego, prawidłowego przebiegu postępowania karnego.

Warto również mieć na względzie, iż pojęcie zatrzymania oraz tymczasowego aresztowania są zupełnie odrębnymi instytucjami, często błędnie utożsamianymi.

Zatrzymanie przez policję

Zazwyczaj nie jest to przyjemne zdarzenie, a zatem niesamowicie ważne jest, abyśmy znali swoje prawa. Pamiętajmy przede wszystkim, iż zatrzymanie nie jest tożsame ze skazaniem. Zatrzymanie przez policję jest jednym z wielu uprawnień funkcjonariuszy policji i zostało opisane w art. 15 ustawy o policji:

„Zatrzymanie musi być przeprowadzone zgodnie z przepisami prawa, czyli muszą być spełnione wszystkie wymogi formalne. Zatrzymana osoba ma prawo dowiedzieć się, kto ją zatrzymuje, musi być poinformowana o przyczynach zatrzymania, pouczona, że ma prawo do kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym. Jeśli nie włada językiem polskim, ma prawo do pomocy tłumacza.”

Można zatrzymać osobę podejrzaną, a więc osobę, co do której zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo. Nie muszą istnieć jakieś mocne, uzasadnione dane, iż zostało popełnione przestępstwo, ale oczywiście taka argumentacja nie może też być wyssana z palca. W doktrynie podkreśla się, że zatrzymanie musi być zasadne oraz odbywać się zgodnie z literą prawa.

Należy również pamiętać, iż policjanci wykonując swoje czynności mają prawo legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości. Tego typu działanie nie pozostaje zatem w sprzeczności z ustawą o ochronie danych osobowych. Natomiast słowne agresywne zachowanie osób zatrzymanych w stosunku do funkcjonariuszy nie uzasadnia użycia przez nich siły. Ponowne zatrzymanie osoby podejrzanej na podstawie tych samych faktów i dowodów jest całkowicie niedopuszczalne.

Co zrobić, gdy zatrzyma nas policja?

Przede wszystkim funkcjonariusze publiczni nie muszą posiadać żadnego dokumentu ani zezwolenia, aby dokonać zatrzymania. Policja ma możliwość zatrzymania, dzięki wykładni art. 244 § 1 Kodeksu postępowania karnego. Przepis ten wskazuje na przesłanki zatrzymania, a mianowicie:

1) uzasadnione przypuszczenie, że popełniła przestępstwo;

2) obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa, bądź też brak możliwości ustalenia jej tożsamości;

3) istnienie przesłanek do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym.

Niezwykle istotnym jest fakt, że osoba zatrzymana musi być pouczona o przysługujących jej prawach, w tym o prawie do nawiązania kontaktu z adwokatem oraz do wniesienia do sądu zażalenia na zatrzymanie. Brak bowiem pouczenia nie skutkuje negatywnymi konsekwencjami wobec zatrzymanego. Poza tym, nie ma on obowiązku udzielania jakichkolwiek informacji policji ani nie musi odpowiadać na pytania. Jednakże dla wielu osób prawo do bycia wysłuchanym jest najważniejsze, bowiem mogą wtedy przedstawić swoją wersję wydarzeń.

Co więcej, taka osoba ma prawo do otrzymania informacji, jaki jest powód takiego zatrzymania. Jest to jedno z podstawowych praw obywatela i nie może być w żaden sposób ograniczone.  Natomiast obowiązkiem organu uprawnionego do zatrzymania jest umożliwienie skorzystania z tych uprawnień, a nie ich utrudnianie.

Niezwykle ważne jest, aby adwokat był obecny już na wstępnym etapie postępowania, kiedy ma miejsce zatrzymanie. Jednakże polskie prawo nie przewiduje pomocy prawnej z urzędu, bowiem można zażądać obrońcy z urzędu dopiero w momencie, kiedy osoba zatrzymana usłyszy zarzuty. Co bardzo ważne, policjanci nie powinni brać udziału podczas rozmowy z adwokatem ani w żadnym wypadku przysłuchiwać się tej rozmowie.

Pamiętajmy, że obowiązkiem funkcjonariusza jest podanie imienia, nazwiska i stopnia służbowego. Z kolei czas, na jaki można zatrzymać określoną osobą znajdujemy w art. 248 KPK:

„§ 1. Zatrzymanego należy natychmiast zwolnić, gdy ustanie przyczyna zatrzymania, a także jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przez uprawniony organ nie zostanie on przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania; należy go także zwolnić na polecenie sądu lub prokuratora.

§ 2. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania albo nie ogłoszono mu tego postanowienia na posiedzeniu przeprowadzonym w sposób określony w art. 250 § 3b.

§ 3. Ponowne zatrzymanie osoby podejrzanej na podstawie tych samych faktów i dowodów jest niedopuszczalne.”

Co więcej, zatrzymany może zostać przeszukany, w celu sprawdzenia, czy nie posiada on niebezpiecznych przedmiotów. Pamiętajmy również, żekażda zatrzymana osoba ma prawo otrzymać odpisu protokołu zatrzymania, w którym zawarte są przyczyny zatrzymania, kwalifikacja prawna, a także okoliczności faktyczne, które uzasadniają zastosowanie zatrzymania przez policję. 

Mimo szeregu praw, jakie posiada zatrzymany, to również ma on pewne obowiązki. Przede wszystkim jest to zgoda na zrobienie nam zdjęcia, na pobranie odcisków palców, wymazu śluzówki czy też poddanie się oględzinom ciała oraz badaniom, które nie są związane z naruszeniem ciała.

Warto w tym miejscu wspomnieć o zatrzymaniu przez policję podczas kontroli drogowej. Otóż, funkcjonariusze policji mają prawo nas zatrzymać nawet wówczas, gdy poruszamy się zgodnie z przepisami. Jest to zwyczajna, rutynowa kontrola. Pamiętajmy, że w momencie, gdy zatrzyma nas policja, trzeba zaczekać w samochodzie oraz  trzymać ręce na kierownicy. Zazwyczaj policjant sam podaje swoje dane, ale my również możemy go wylegitymować.

Obowiązkiem funkcjonariusza jest podanie przyczyny, dla której nas zatrzymał. W radiowozie policjant może przeprowadzić kontrolę trzeźwości, a także obejrzeć nagranie z wideo rejestratora. Co więcej, organ ścigania może sprawdzić stan techniczny auta, a także dokonać przeszukania pojazdu.

Uprawnieniem policji jest też nakładanie mandatów, ale nie mamy obowiązku przyjmowania go. Pamiętajmy również, że podczas jazdy samochodem musimy mieć ze sobą dowód osobisty i prawo jazdy.

Uprawnienia zatrzymanego

Poniżej zostaną wypisane w punktach uprawnienia zatrzymanego, aby ujednolicić opisane powyżej prawa osoby zatrzymanej. Najważniejsze z nich to:

1. Prawo do informacji o przyczynie zatrzymania i do bycia wysłuchanym.

2. Prawo do złożenia bądź odmowy złożenia oświadczenia w swojej sprawie.

3. Prawo do niezwłocznego kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym i rozmowy z nim.

4. Prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli zatrzymany nie posługuje się językiem polskim.

5. Prawo do zawiadomienia osoby najbliższej lub innej wskazanej osoby, jak również pracodawcy, szkoły, uczelni, dowódcy oraz osoby zarządzającej przedsiębiorstwem zatrzymanego albo przedsiębiorstwem, za które jest on odpowiedzialny, o zatrzymaniu.

6. W uzasadnionym przypadku, zatrzymany ma prawo uzyskać dostęp do niezbędnej pomocy medycznej.

7. Prawo do wniesienia zażalenia na zatrzymanie do sądu w terminie 7 dni od dnia zatrzymania.

Nagrywanie funkcjonariuszy Policji – czy jest to legalne?

„Na gruncie RODO dokonanie nagrania interwencji funkcjonariuszy Policji oraz jego publikacja w Internecie, o ile ma na celu rozpowszechnienie informacji o zagadnieniach dotyczących interesu publicznego, jakimi są kwestie m.in. zasadności, legalności czy prawidłowości działań podejmowanych przez funkcjonariuszy Policji przy wykonywaniu władzy publicznej, stanowi działalność dziennikarską w rozumieniu art. 85 RODO” – tak wskazał Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Powyższy wyrok podkreśla prawo każdego obywatela do nagrywania działań funkcjonariuszy policji podczas przesłuchania na komisariacie. Dla wielu osób dużym zaskoczeniem jest sytuacja, kiedy nagrywamy policjanta podczas zatrzymania i na dodatek możemy opublikować ten film w sieci. Oczywiście, takie postępowanie powinno opierać się wyłącznie na zwrócenie czy też pokazanie prawidłowości zachowań policjantów.

Reasumując, nagrywanie policjantów podczas wykonywania przez nich czynności służbowych jest zgodne z prawem, ale w żaden sposób nie zwalnia nas do dostosowywania się do ich poleceń, jak i typowych czynności np. wylegitymowania.

Zadośćuczynienie za zatrzymanie

Każda osoba, która została zatrzymana przez policję, ma prawo wnieść do sądu zażalenie. Tym bardziej, jeżeli policjanci podczas dokonywania zatrzymania użyli siły fizycznej, powodując w ten sposób obrażenia u zatrzymywanego bądź niszcząc jego mienie. Podstawą prawną na wniesienie zażalenia jest art. 246 § 1 KPK: „Zatrzymanemu przysługuje zażalenie do sądu. W zażaleniu zatrzymany może się domagać zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości jego zatrzymania”.

Co więcej, dodatkowym uprawnieniem należącym do zatrzymanego jest możliwość dochodzenia zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, a także odszkodowania. Osobie, która była niewątpliwie niesłusznie zatrzymana, służy odszkodowanie od Skarbu Państwa za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem niej zatrzymania.

Zatrzymanie prewencyjne a koronawirus

Powyżej została opisana procedura zatrzymania przez funkcjonariuszy publicznych zgodnie z przepisami prawa karnego. Jednakże, policjanci mogą dokonać również zatrzymania prewencyjnego, które nazywane jest zwyczajowo zatrzymaniem porządkowym. Głównym celem takiego zatrzymania jest ochrona porządku publicznego oraz bezpieczeństwa publicznego. Procedura zatrzymania prewencyjnego powinna wyglądać niemal identycznie jak wyżej opisane zatrzymanie procesowe.

W obliczu pandemii koronawirusa i wprowadzanych wciąż nowych obostrzeń, a przy tym nowych regulacji, w ostatnim czasie w naszym kraju doszło do licznych strajków. W związku z tym, policja może zatrzymać każdą osobę, która w oczywisty sposób stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia ludzkiego, zdrowia, czy też mienia. Większość protestujących nie zna swoich praw, a to może prowadzić do nadużyć wobec obywateli.

Udając się na protest powinno się mieć przy sobie dowód osobisty oraz zapisany numer telefonu do adwokata, aby jak najszybciej udzielił pomocy prawnej, gdyby doszło do zatrzymania. Nie powinniśmy się bronić i oburzać przed wylegitymowaniem. Powinniśmy w miarę możliwości współpracować z policją i przede wszystkim zachować w tej sytuacji spokój. Warto zachować rozwagę, a często również przysługujące nam prawo do milczenia.

Funkcjonariusz policji nie ma prawa naruszyć naszej godności, zatrzymać nas bez podania przyczyny, czy też korzystać ze środków przymusu. Należy pamiętać, że podczas zajścia takiej sytuacji można nagrywać przebieg czynności, chociażby telefonem komórkowym.