Prowadzenie samochodu po pijanemu to bez wątpienia jedno z najsurowiej karanych przestępstw, jakie popełniają kierowcy. Nietrzeźwi kierowcy wciąż stanowią plagę na polskich drogach, zwłaszcza w okresach świątecznych lub podczas tzw. długich weekendów. Świadczą o tym dane polskiej Policji. Przykładowo w 2018 roku ujawniono niemal 105 000 przypadków kierowania pojazdem mechanicznym pod wpływem alkoholu. Przez wzgląd na skalę tego problemu, funkcjonariusze policji każdego roku przeprowadzają około 16,5 miliona kontroli trzeźwości. Niestety, pomimo zaostrzenia przepisów, liczba pijanych kierowców na polskich drogach nie zmniejsza się.
Alkohol jest substancją psychoaktywną, która bardzo silnie oddziałuje na organizm ludzki. W szczególności spowalnia działanie układu nerwowego w wyniku, czego osoba będąca pod wpływem alkoholu traci zdolność prawidłowej percepcji bodźców. Jazda pod wpływem alkoholu to zdecydowanie większe ryzyko spowodowania wypadku – statystyki wyraźnie pokazują, że zwiększa się ono drastycznie wraz z każdą 0,1 promila. Poniżej zostały wymienione czynniki, na które alkohol najbardziej wpływa:
- Pogarsza wzrok,
- Wpływa na zdolność oceny odległości i prędkości,
- Spowalnia refleks,
- Obniża poziom koncentracji,
- Ogranicza pole widzenia,
- Niekorzystnie wpływa na koordynację ruchów.
Świadomość osób wsiadających za kierownicę jest w dalszym ciągu niewystarczająca. Nieodpowiedzialne zachowanie ludzi, którzy decydują się na wsiadanie za kierownicę po alkoholu doprowadza do uiszczania wysokich kar pieniężnych, ale przede wszystkim poważnie naraża innych użytkowników dróg na utratę życia lub zdrowia.
Kara za prowadzenie pojazdów pod wpływem alkoholu
Polski system prawny wyróżnia 2 stany związane ze spożytym alkoholem: jest to stan po użyciu alkoholu i stan nietrzeźwości. Jazda w stanie po użyciu alkoholu jest wykroczeniem, natomiast kierowanie pojazdem w stanie nietrzeźwości jest przestępstwem. O tym jak surowa kara grozi prowadzącemu, decyduje zawartość alkoholu we krwi. W świetle prawa mówi się o jeździe „po spożyciu” (0,2 – 0,5 promila) oraz „w stanie nietrzeźwości” (pow. 0,5 promila). W tym miejscu należy przytoczyć art. 87 Kodeksu wykroczeń, który wskazuje:
Art. 87 [Użycie alkoholu]
§ 1. Kto, znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,
podlega karze aresztu albo grzywny nie niższej niż 50 złotych.
§ 1a. Tej samej karze podlega, kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem podobnie działającego środka, prowadzi na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub w strefie ruchu inny pojazd niż określony w § 1.
§ 2. Kto, znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, prowadzi na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu inny pojazd niż określony w § 1,
podlega karze aresztu do 14 dni albo karze grzywny.
§ 3. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1 orzeka się zakaz prowadzenia pojazdów.
§ 4. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1a lub 2 można orzec zakaz prowadzenia pojazdów innych niż określone w § 1.
Zatem, jazda po spożyciu jest wykroczeniem, które karane jest grzywną do 5000 zł, 10 punktami karnymi oraz możliwością pozbawienia wolności. Takiemu kierowcy zostaną sądowo odebrane uprawnienia na minimum 6 miesięcy, ale sam zakaz prowadzenia pojazdów może być wydłużony do 3 lat. Warto podkreślić, iż kierujący pojazdem ma prawo odmówić poddania się kontroli na zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu, jednak w takim przypadku zostanie zmuszony, aby poddać się badaniu laboratoryjnemu krwi.
Poza tym, wobec sprawcy tego wykroczenia zawsze orzeka się zakaz prowadzenia pojazdów jako środek karny. Zakaz prowadzenia pojazdów orzeka się na okres od 6 miesięcy do 3 lat (wymierza się w miesiącach lub latach) i połączony jest z obowiązkiem zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia określonego pojazdu. Sąd może na podstawie art. 39 par. 1 Kodeksu wykroczeń odstąpić od wymierzenia kierowcy zakazu prowadzenia pojazdów za jazdę po alkoholu tylko w wyjątkowych, szczególnie uzasadnionych wypadkach.
Ważną kwestią jest tutaj to, że Kodeks wykroczeń nie wskazuje wprost, na jakie konkretnie pojazdy ma być orzeczony zakaz prowadzenia. Jednakże przyjmuje się, iż orzeka się zakaz prowadzenia w odniesieniu do pojazdu, który sprawca prowadził w stanie po spożyciu. Tutaj nasuwa się pytanie, co z pozostałą kategorią pojazdów. Z praktyki jednoznacznie wynika, że jest to fakultatywna decyzja sądu. W związku z tym można przedstawić sądowi wniosek wraz z właściwym uzasadnieniem i prośbą o to, aby tylko na część posiadanych przez sprawcę uprawnień został orzeczony zakaz prowadzenia pojazdów.
Większe problemy pojawiają się w sytuacji, kiedy kierowca jest w stanie nietrzeźwości, czyli ze stężeniem alkoholu w organizmie przekraczających 0,5 promila. Jest to przestępstwo, w myśl którego sprawca może mieć zasądzone od 2 lat pozbawienia wolności i od 3 lat zakazu prowadzenia pojazdów. Natomiast kary finansowe zaczynają się od 5000 zł, a recydywiści i sprawcy wypadków śmiertelnych mogą zostać pozbawieni wolności nawet do 12 lat. Mówi o tym art. 178a Kodeksu karnego:
Art. 178a [Nietrzeźwość kierowcy]
§ 1. Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. (uchylony)
§ 3. (uchylony)
§ 4. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo określone w art. 173, 174, 177 lub art. 355 § 2 popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo dopuścił się czynu określonego w § 1 w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Analizując powyższy przepis, należy wskazać, iż warunkiem uznania osoby za prowadzącą pojazd jest to, by pojazd znajdował się w ruchu. Sam fakt prowadzenia pojazdu w takim stanie pociąga za sobą odpowiedzialność, chociażby pojazd był prowadzony prawidłowo i nie sprowadził konkretnego niebezpieczeństwa. Niezwykle istotnym jest fakt, że jeżeli sprawca nie przejechał nawet minimalnego odcinka drogi, ale zamierzał przejechać, to dopuszcza się wówczas przestępstwa w formie usiłowania.
Warto zaznaczyć, że Sąd Najwyższy wskazał, że ruch lądowy obejmuje nie tylko drogi publiczne i strefy zamieszkania, ale wszelkie ogólnie dostępne miejsca, w których odbywa się rzeczywisty ruch pojazdów, a więc również drogi wewnętrzne. Natomiast grunty orne, place wewnętrzne, drogi dojazdowe, czy przydomowe podwórko nie mogą być uznane za miejsce, w którym odbywa się ruch lądowy. W takiej sytuacji, poruszający się po nich kierowca nie będzie pociągnięty do odpowiedzialności karnej za prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu.
Sąd Najwyższy w kwestii pojazdów mechanicznych uznał, że: „Za pojazdy mechaniczne należy uznać pojazdy zaopatrzone w poruszający je silnik (pojazdy samochodowe, maszyny rolnicze, motocykle, lokomotywy kolejowe, samoloty, helikoptery, statki wodne i inne), jak również pojazdy szynowe zasilane z trakcji elektrycznej (tramwaje, trolejbusy)„. Motorower także uznawany jest jako pojazd mechaniczny. Opisywane przestępstwo na podstawie art. 178a Kodeksu karnego może być popełnione umyślnie w formie zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego. Jeżeli czyn był popełniony nieumyślnie, wówczas sprawca nie może być pociągnięty do odpowiedzialności z tego przepisu.
Dość ciężki problem odnosi się do alkoholików, którzy nie są w stanie zapanować nad swoim nałogiem i tu pojawia się recydywa. Jeżeli kierowca, który zostanie drugi raz złapany na jeździe w stanie nietrzeźwości może trafić od razu do więzienia na okres od 3 miesięcy do 5 lat, a zakaz prowadzenia pojazdów zostanie wydłużony na okres od 3 do 15 lat. Ponadto wzrośnie również minimalna kara finansowa wynosząca min. 10 tys. zł. Bardzo ważnym wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2019 r. (sygn. V KK 364/18) jest zagadnienie odnoszące się do zatarcia skazania, a mianowicie:
„Przeszkodą do przyjęcia wobec sprawcy, któremu zarzucono prowadzenie w stanie nietrzeźwości pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, surowszej odpowiedzialności z art. 178a § 4 KK jest fakt zatarcia z mocy prawa skazania za przestępstwo określone w art. 178a § 1 KK lub wymienione w art. 178a § 4 KK, zaistniały w dacie wyrokowania co do popełnienia czynu określonego w art. 178a § 1 KK, również wtedy, gdy do popełnienia tego czynu doszło przed upływem okresu niezbędnego do zatarcia wcześniejszego skazania. Natomiast nie stanowi przeszkody do przyjęcia odpowiedzialności za przestępstwo z art. 178a § 4 KK zatarcie w dacie wyrokowania skazania za przestępstwo, którego częścią było orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, jeżeli będący przedmiotem osądu czyn określony w art. 178a § 1 KK został popełniony w okresie obowiązywania tego zakaz.”
Warto pamiętać, że jeżeli w momencie prowadzenia samochodu kierowca znajdował się w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu alkoholu i posiadał przy sobie dokument prawa jazdy, który został zatrzymany przez Policję, to Sąd orzekając zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych zaliczy na jego poczet okres zatrzymania prawa jazdy. W związku z tym orzeczony przez Sąd zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych biegnie od daty zatrzymania dokumentu prawa jazdy przez funkcjonariusza Policji.
Podczas omawianej tematyki istotną kwestią jest to, że w przypadku pijanych kierowców, zazwyczaj mamy do czynienia z tzw. regresem niewłaściwym lub nietypowym. Polega on na tym, iż zakład ubezpieczeń domaga się zwrotu poniesionych kosztów od osoby będącej jego własnym klientem (tzn. posiadaczem komunikacyjnej polisy OC i sprawcą szkody). Każda osoba powodująca wypadek wskutek jazdy po alkoholu, musi liczyć się z obowiązkiem zwrotu odszkodowania, jeżeli przekroczyła dopuszczalne limity stężenia alkoholu dotyczące kierowców.
Uniknięcie negatywnych konsekwencji
Przede wszystkim w sytuacji, kiedy kierowca zostanie zatrzymany przez Policję powinien on poprosić o ponownie zbadanie z użyciem alkomatu. Badanie powinno być powtórzone po 15 minutach od pierwszej kontroli, aby sprawdzić, czy stężenie alkoholu w wydychanym powietrzu u kierowcy rośnie, czy też maleje. Jeżeli kierowca jest pewien, że nie spożywał alkoholu, może zażądać wykonania badania krwi.
Jeżeli jednak kierowca wie, że jest pod wpływem alkoholu, może oczywiście podjąć decyzję o dobrowolnym poddaniu się karze. Jednak nie zawsze jest to dobre rozwiązanie, gdyż prokurator może zaproponować surową i nieadekwatną karę.
Ponadto kierowca, który został skazany za wykroczenie albo przestępstwo jazdy samochodem po alkoholu może odwołać się od wyroku poprzez złożenie wniosku o uzasadnienie wyroku, a następnie przez złożenie apelacji od wyroku do Sądu II Instancji.
Ważną kwestią na tle omawianego problemu jest fakt, iż bardzo mało osób zdaje sobie sprawę, że postępowanie karne za jazdę pod wpływem alkoholu może zakończyć się jego warunkowym umorzeniem. Umarzając warunkowo postępowanie karne może orzec zakaz prowadzenia pojazdów na okres do 2 lat, mimo że zgodnie z art. 42§2 Kodeksu karnego jego orzeczenie jest obligatoryjne. Warunkowe umorzenie postępowania jest instytucją niezwykle korzystną, bowiem nie dochodzi wtedy do skazania. Oskarżony kierowca o jazdę pod wpływem alkoholu jest uznawany dalej za osobą niekaraną. Wobec oskarżonego stosowany jest okres próby wynoszący od roku do trzech lat. O warunkowe umorzenie postępowania może ubiegać się osoba niekarana za przestępstwo umyślne.
Ważnym wątkiem jest próba odzyskania prawa jazdy. Policjant w ciągu 7 od zabrania kierowcy prawa jazdy przekazuje dokument prawa jazdy do Sądu – w sprawie o wykroczenie kierowania samochodem w stanie po użyciu alkoholu albo do Prokuratora– za przestępstwo prowadzenia samochodu w stanie nietrzeźwości. Wielu kierowców zastanawia się jak może je odzyskać. Przede wszystkim można zaskarżyć do sądu postanowienie wydane przez prokuratora. Termin na zaskarżenie takiego postanowienia to 7 dni licząc od dnia jego doręczenia.
Warto pamiętać, że w przypadku warunkowego umorzenia postępowania karnego w sprawie jazdy po alkoholu, prawo jazdy może zostać zatrzymane tylko na okres jednego roku. W takim przypadku kierowca nie musi ponownie zdawać egzaminu na prawo jazdy. Kierowca może również złożyć zażalenie na postanowienie o zatrzymaniu prawa jazdydo Sądu. Najlepiej jednak zgłosić się do profesjonalisty, który pomoże złożyć jak najszybciej wniosek o zwrot prawa jazdy z argumentami przeciwko zatrzymaniu kierowcy dokumentu prawa jazdy zanim Prokurator albo Sąd podejmie decyzję w sprawie zabranego kierowcy prawa jazdy.
W sprawie o jazdę po alkoholu można się bronić, podważając wiarygodność wyniku badania policyjnym alkomatem. Można zrobić to zrobić poprzez zakwestionowanie sprawności alkomatu bądź powołując się na tzw. błąd pomiarowy. Każdy alkomat, z którego korzysta Policja powinien posiadać tzw. świadectwo legalizacji i jest ono ważne przez okres 6 miesięcy. Sprawność alkomatu w dniu zatrzymania oskarżonego może również potwierdzić biegły z zakresu budowy maszyn i urządzeń.
Co więcej, jeżeli wypiłeś nawet niewielką ilość alkoholu i planujesz prowadzić samochód, najlepiej przebadać się wcześniej alkomatem. Jest to najlepsze rozwiązanie, aby uchronić się przed jakimikolwiek negatywnymi konsekwencjami. Natomiast jeżeli kierowca nie posiada takiego urządzenia, to może udać się na komisariat policji, gdzie bez problemu i za darmo wykona takie badanie.