Wyrok łączny w prawie karnym

Instytucja kary łącznej została wskazana w art. 85 i nast. ustawy Kodeks karny. W myśl tych przepisów: „jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną”.

Orzeczenie kary łącznej w wyroku łącznym jest możliwe tylko wtedy, gdy wyroki, którym wymierzono kary jednostkowe za zbiegające się przestępstwa, stały się wyrokami prawomocnymi.

Natomiast, jeśli już po wydaniu wyroku łącznego trzeba w danej sytuacji wydać nowy wyrok łączny, to w momencie jego uprawomocnienia, ten wcześniejszy wyrok łączny traci moc.

Cel zastosowania wyroku łącznego

Trzeba przyznać, że większość obywateli karę łączną traktuje jako metodę do łagodzenia orzeczonych kar. W rzeczywistości jest to jednak mylne spostrzeżenie. Często kara łączna nie skraca łącznego okresu kary. Głównym celem zastosowania tej kary jest dostosowanie wymiaru kary do całego przebiegu konkretnej sytuacji skazanego. Jej celem jest zastosowanie wobec skazanego takiej kary, która będzie całkowicie realizować zarówno cele zapobiegawcze, jak i wychowawcze. Kara łączna ma również kształtować świadomość prawną społeczeństwa.

Chodzi o pewną, racjonalną działalność, która oparta jest na umacnianiu poszanowania prawa oraz zasad łączących społeczeństwo, unikanie karania nad wyraz surowego, który przekracza w dużej mierze wszelkie normy. A to sprowadza się do tego, że taki mechanizm nie spełniałby wymagań ogólnoprewencyjnych poprzez wymierzenie oskarżonemu kary surowszej aniżeli wynikającej z prawidłowej oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu, winy, właściwości, czy też warunków osobistych oskarżonego.

Sąd w chwili orzekania kary łącznej, bierze pod uwagę przede wszystkim cele zapobiegawcze, a także cele wychowawcze, które kara ma osiągnąć w odniesieniu do skazanego, a także potrzeby w kształtowaniu świadomości prawnej całego społeczeństwa. Ideą tej instytucji jest to, aby nawet osoby skazane wdrażać do poszanowania zasad współżycia społecznego oraz do przestrzegania porządku prawnego i tym samym przeciwdziałać ich powrotowi do przestępstwa.

Polski system prawa wyróżnia trzy sposoby zastosowania kary łącznej i wówczas sąd, który wymierza karę łączną, może zastosować jedną z poniższych zasad:

• absorpcji – karą łączną jest najsurowsza z kar wymierzonych za poszczególne przestępstw,
• asperacji – karą łączną jest wymiar pomiędzy karą najsurowszą i sumą,
• kumulacji – karą łączną jest suma kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa.

Trzeba przyznać, że najczęściej Sądy stosują zasadę absorbcji. Popełnienie więcej niż jednego przestępstwa jest okolicznością, przemawiającą za odstępstwem od zasady absorpcji. Właśnie dzięki tej zasadzie niższe kary są tak jakby wchłaniane przez kary surowsze. Im bardziej przestępstwa mają odmienne charaktery, tym surowsza będzie kara łączna. Nowelizacja kodeksu karnego z dnia 24 czerwca 2020 r. zniosła zasadę pełnej absorpcji, o czym mowa poniżej.

Zmiany wprowadzone przez tarczę antykryzysową 4.0

Mowa tutaj o ustawie z dnia 24 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 – czyli tzw. Tarcza antykryzysowa 4.0.

W wyniku wprowadzonych zmian kwestie dotyczące kar łącznych zostały zreformowane do stanu, jaki obowiązywał przed 1 lipca 2015 roku. Zmiany te dotyczą przede wszystkim artykułów: 85, 86, 89 i 91 Kodeksu karnego. Nowe przepisy wskazują, że kara łączna może przewyższać najwyższą karę orzeczoną za konkretne przestępstwo, a w konsekwencji znika system absorpcji, czyli orzekane kary będą wyższe niż dotychczas.

Ustawodawca wskazał również, że zakres kar, które podlegają łączeniu ulegnie zmniejszeniu, co niewątpliwie jest niekorzystne dla osądzanych. A zatem obowiązujący od 24 czerwca 2020 roku art. 85 Kodeksu karnego ma następujące brzmienie:

Art. 85.

§ 1. Jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną, biorąc za podstawę kary z osobna wymierzone za zbiegające się przestępstwa.

Najistotniejsza zmiana to taka, że wcześniej można było połączyć kary za różne przestępstwa. Aktualnie można tylko w takich sytuacjach, gdy przestępstwa nie będą przedzielone wyrokiem. Zmianie uległ również wymiar kary łącznej, gdzie dolna granicy kary łącznej, która ma być wymierzana, powinna przekraczać najwyższą z kar wymierzonych za pojedyncze przestępstwa. 

Zmiana art. 86 KK wskazuje, iż połączeniu będą podlegały wyłącznie te czyny, które zostały popełnione do pierwszego prawomocnego skazania. A zatem podstawą wymiaru nie będą już tylko kary (wyroki) jednostkowe, ale także wymierzone wcześniej kary łączne.

Art. 86 [Wymiar kary łącznej]

§ 1. Sąd wymierza karę łączną w granicach powyżej najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 20 lat pozbawienia wolności. Jeżeli najwyższą z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa jest kara 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 20 lat pozbawienia wolności, dolną granicę kary łącznej przyjmuje się w tej wysokości. Karę pozbawienia wolności wymierza się w miesiącach i latach.

§ 1a. Jeżeli suma orzeczonych kar pozbawienia wolności wynosi 25 lat albo więcej, a chociażby jedna z podlegających łączeniu kar wynosi nie mniej niż 10 lat, sąd może orzec karę łączną 25 lat pozbawienia wolności.

§ 2. Wymierzając karę łączną grzywny, sąd określa na nowo wysokość stawki dziennej, kierując się wskazaniami określonymi w art. 33 § 3; wysokość stawki dziennej nie może jednak przekraczać najwyższej ustalonej poprzednio.

§ 2a. Jeżeli chociażby jedna z podlegających łączeniu grzywien jest wymierzona kwotowo, karę łączną grzywny wymierza się kwotowo.

§ 2b. Jeżeli chociażby jedna z podlegających łączeniu grzywien została orzeczona na podstawie przepisu przewidującego wyższą górną granicę ustawowego zagrożenia tą karą niż określona w art. 33 § 1, sąd wymierza karę łączną grzywny w granicach od najwyższej z kar tego rodzaju wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak 4500 stawek dziennych grzywny lub najwyższej z kar grzywny, jeżeli przekracza ona 4500 stawek dziennych.

§ 3. Wymierzając karę łączną ograniczenia wolności, sąd określa na nowo obowiązki lub wymiar potrącenia, o których mowa w art. 34 § 1a, a także może nałożyć na sprawcę obowiązki wymienione w art. 72 § 1 pkt 2-7a, jak również orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7.

§ 4. (uchylony)

Większość prawników uważa, że jest to całkowicie zbędna zmiana i niezwykle skomplikowana. Nie ułatwi, lecz utrudni wydawanie wyroków. Co więcej wprowadzone zmiany bardzo skomplikowały uchylenie europejskiego nakazu aresztowania na tej podstawie.

W uzasadnieniu projektu zostało wskazane, iż główną ideą zmian jest aspekt sprawiedliwościowy oraz ekonomiczny, ponieważ  powoduje ograniczenie liczby przypadków, w których możliwe jest łączenie kar, a w wymiarze procesowym będzie się to przejawiało w zmniejszeniu liczby wydawanych wyroków łącznych. Z kolei Ministerstwo Sprawiedliwości tłumaczy, że po nowelizacji, do sądów spływała zbyt duża liczba wniosków o wyroki łączne, co spowodowało nadmierne obciążenie sędziów.

W sytuacji, gdy najsurowszą karą orzeczoną za jedno ze zbiegających się przestępstw jest kara 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, wówczas sąd orzeka tę karę jako karę łączną. Natomiast w przypadku zbiegu dwóch lub więcej kar 25 lat pozbawienia wolności sąd może orzec jako karę łączną karę dożywotniego pozbawienia wolności.

Nowelizacja z dnia 24 czerwca 2020 r. dodała do KK art. 91a mówiący o tym, iż przy wydaniu wyroku łącznego nie stanowi problemu, że określone kary wymierzone za należące do ciągu przestępstw albo zbiegające się przestępstwa zostały już w całości albo w części wykonane. Obecnie zasada obejmowana karą łączną uprzednio orzeczonych kar łącznych nie obowiązuje.

Zgodnie z art. 89 § 1 Kodeksu karnego: „w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia ich wykonania sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary łącznej w wymiarze nieprzekraczającym roku, jeżeli sprawca w czasie popełnienia każdego z tych przestępstw nie był skazany na karę pozbawienia wolności i jest to wystarczające do osiągnięcia wobec niego celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa”. Jednakże o zawieszenie wykonania kary łącznej mówi również art. 89a Kodeksu karnego.

Stosownie do art. 82 § 2 kk w sytuacji, w której objęto wyrokiem łącznym kary, z której odbywania skazany został warunkowo zwolniony, to wówczas na poczet orzeczonej kary łącznej zalicza się tylko okres faktycznego odbywania kary.

Tak jak wyżej wspomniano, łączeniu podlegają kary jednorodzajowe, czyli takie kary, które należą do tego samego rodzaju. Grzywny orzeczone w systemie kwotowym oraz w systemie stawkowym są karami tego samego rodzaju. Jeżeli chociażby jedna z podlegających łączeniu grzywien jest wymierzona kwotowo, karę łączną grzywny wymierza się również kwotowo. Natomiast kara 25 lat pozbawienia wolności i kara dożywotniego pozbawienia wolności nie są karami tego samego rodzaju. Pamiętajmy, że tzw. kary zamienne nie stanowią podstawy orzeczenia kary łącznej, bowiem podstawą orzekania kary łącznej są kary wymierzone za zbiegające się przestępstwa.

Warto mieć na uwadze, że jeżeli po wydaniu wyroku łącznego określającego karę łączną zachodzi konieczność wydania nowego wyroku łącznego, to w momencie jego uprawomocnienia się poprzedni wyrok łączny traci moc. Wyrok łączny traci moc, jeżeli choćby jeden z wyroków stanowiących podstawę jego podstawę ulega uchyleniu lub zmianie. Sąd wtedy, oczywiście w miarę potrzeby wydaje nowy wyrok łączny.