Utrata bliskiej osoby na skutek wypadku to ogromna tragedia, która odbija się nie tylko na naszym zdrowiu, ale też bardzo często wywiera negatywne skutki materialne. Na szczęście, osoby najbliższe nie są pozostawione same sobie i mogą ubiegać się o odszkodowanie za śmierć bliskiej osoby.
Na wstępie należy wyjaśnić niezwykle istotną kwestię, bowiem bardzo często mylone są takie pojęcia jak: odszkodowanie i zadośćuczynienie. Trzeba jednak pamiętać, że są to zupełnie odrębne terminy.
Przede wszystkim głównym celem odszkodowania jest wyrównanie strat i utraconych korzyści o charakterze majątkowym, natomiast zadośćuczynienie stanowi rekompensatę negatywnych doświadczeń psychicznych w postaci krzywd i cierpień wywołanych czynem niedozwolonym. Zadośćuczynienie można zasądzić tylko w sytuacji naruszenia dóbr osobistych wskazanych w poniższym przepisie, tj: zdrowia (uszkodzenie ciała i wywołanie rozstroju zdrowia), wolności (pozbawienie wolności) oraz integralności seksualnej (skłonienie za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu).
Należy pamiętać, że bliscy osoby, która poniosła śmierć w wypadku, mogą ubiegać się o zwrot kosztów pogrzebu i leczenia, o odszkodowanie z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej, o zadośćuczynienie i rentę.
Art. 444 Kodeks cywilny
§ 1. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu.
§ 2. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.
§ 3. Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa.
Najogólniej rzecz ujmując odszkodowanie jest świadczeniem dotyczącym szkód materialnych. A zatem wypłacane jest ono jako forma rekompensaty za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej. Natomiast zadośćuczynienie to świadczenie, którego głównym celem jest złagodzenie cierpień psychicznych o charakterze wewnętrznym.
Powinniśmy mieć na uwadze także art. 446 KC, który jest niezwykle ważny, ponieważ reguluje zasady dot. odpowiedzialności majątkowej osoby odpowiedzialnej za śmierć osoby w wypadku wobec jego rodziny i bliskich.
Art. 446 Kodeks cywilny
§ 1. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.
§ 2. Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.
§ 3. Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.
§ 4. Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Na uwagę zasługuje trafne stanowisko Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2021 r. o sygn. I CSKP 23/21, który wskazuje w wydanym wyroku cel odszkodowania w związku ze śmiercią poszkodowanego:
„Celem odszkodowania przyznanego na podstawie art. 446 § 3 KC ma być zrekompensowanie rzeczywistego i znacznego pogorszenia sytuacji życiowej najbliższych członków rodziny zmarłego. (…) odszkodowanie ma być stosowne, a więc takie, które w sposób dostateczny rekompensuje doznaną szkodę, uwzględniając jej rozmiar, długotrwałość, szczególne okoliczności danego przypadku, ale także stopę życiową społeczeństwa. Odszkodowanie musi zatem wyrażać się taką sumą, która będzie odbierana jako realne, adekwatne przysporzenie zarówno przez uprawnionego, jak i z obiektywnego punktu widzenia, uwzględniającego ocenę większości rozsądnie myślących ludzi.”
Szkoda, o jakiej mowa powyżej, może polegać na rozstroju zdrowia osoby pośrednio poszkodowanej. Co więcej, może mieć związek ze stresem i przeżyciami wywołanymi zgonem osoby bliskiej. Przy czym, jeżeli stan zdrowia tej osoby prowadzi do utraty energii, sił życiowych, nieprawidłowo rzutuje na wszystkie sfery jej życia po śmierci osoby bliskiej – chociażby osłabia motywację do kształcenia się czy zdobywania kwalifikacji.
Stan zdrowia osoby poszkodowanej może objawiać się również utratą pracy zarobkowej, zmniejszeniem efektywności w zdobywaniu środków utrzymania, gromadzeniu zasobów, co bezpośrednio przekłada się na pogorszenie tej osoby perspektywy na przyszłość. Wówczas takie okoliczności powodują znaczne zachwianie sytuacji życiowej.
Przykładem może być zdarzenie, podczas którego córka nie może liczyć na wsparcie finansowe od zmarłego ojca w edukacji. Interesującym jest, że nawet małżonków, którzy pozostają w separacji nie wyklucza fakt, że mogą skutecznie żądać wypłaty odszkodowania po zmarłej żonie czy zmarłym mężu.
Warto mieć również na uwadze, iż często powołuje się biegłego sądowego (psychiatrę lub psychologa), który w postępowaniu odszkodowawczym określa rozmiar krzywdy emocjonalnej, której doznała bliska osoba zmarłego w wypadku.
Kto może ubiegać się o odszkodowanie za śmierć bliskiej osoby?
Osoba dochodząca odszkodowania czy to od ubezpieczyciela, czy to przed sądem przez wzgląd na pogorszenie się sytuacji życiowej musi wykazać, że pomiędzy jej obecną sytuacją materialną, a tą w jakiej znalazła się z uwagi na śmierci osoby bliskiej, zaszłaby zmiana w jej sytuacji życiowej.
Polskie sądy podczas oceny, czy osoba uprawniona do otrzymania odszkodowania z tytułu śmierci członka rodziny jest osobą bliską, sprawdzają zarówno stosunki rodzinne, jak i więzi emocjonalne, które łączyły zmarłego z osobą ubiegającą się o odszkodowanie. A zatem, każda sytuacja będzie indywidualnie rozpatrywana.
W związku z powyższym, można przyjąć, iż w przypadku śmierci osoby bliskiej osobami poszkodowanymi są:
- rodzice,
- małżonek,
- rodzeństwo,
- rodzeństwo przyrodnie,
- dziadkowie,
- dzieci,
- wnuki,
- partner,
- konkubenci oraz,
- inne osoby bliskie.
W jakim terminie można starać się o odszkodowanie?
O odszkodowanie za śmierć najbliższej nam osoby można ubiegać się do 20 lat od daty śmierci. Wówczas, trzeba taką sytuację zgłosić ubezpieczycielowi w ciągu 3 lat od dnia, kiedy otrzymano informacje o szkodzie. Jeżeli jednak zdarzenie takie ma znamiona przestępstwa, to wtedy ten czas wydłuża się do 20 lat od momentu jego popełnienia.
W jakiej wysokości należy się odszkodowanie?
W sprawach o odszkodowanie za śmierć osób najbliższych zapadają bardzo różne wyroki. Wysokość należnego odszkodowania jest zależne od wielu elementów. Sąd w pierwszej kolejności bada, jaka relacja łączyła zmarłego z jego członkiem rodziny. Kolejnym decydującym czynnikiem jest intensywność tej relacji, to w jaki sposób poszkodowany przechodzi okres żałoby i oczywiście ostatnią przesłanką są zmiany, jakie nastąpiły po śmierci bliskiej nam osoby. Należy również pamiętać, że pogorszenie sytuacji życiowej odnosi się zarówno do obecnej sytuacji materialnej, ale również do przyszłych szkód majątkowych.
W związku z tym nie da się ustalić konkretnych kwot, ale można wskazać, iż wahają się one od kilku do nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych. Jest to zależne od sądu, który rozpatruje daną sprawę, a także od indywidualnych czynników odnoszących się do poszczególnych sytuacji. Niemniej jednak wydane dotychczas orzeczenia w sprawach o odszkodowanie mogą znacznie przybliżyć kwotę, jaką może zasądzić sąd w sprawie dot. odszkodowania za śmierć bliskiej osoby.
Okoliczności kształtujące wysokość odszkodowania znajdziemy między innymi w wyroku Sądu Okręgowego w Płocku z dnia 27 stycznia 2020 r. o sygn. I C 2106/18:
„Istotne są nie tylko utracone dochody zmarłej osoby najbliższej, jej koszty utrzymania i inne tego typu wskaźniki. Nie bez znaczenia jest też pozbawienie możliwości korzystania przez najbliższych z faktycznego wsparcia zmarłego, również w przyszłości, w tym wykonywania przez niego różnego rodzaju świadczeń niepieniężnych na rzecz rodziny. Świadczenia te, jakkolwiek trudno wyliczalne, mają niewątpliwie swój wymiar majątkowy, bowiem zwalniają uprawnionych z konieczności pokrywania ich kosztów. Chodzi tu np. o wykonywanie różnych prac, w tym fizycznych, na rzecz rodziny, opiekę, pomoc w nauce itp.”
Interesującym przykładem jest wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 11 lipca 2018 r. sygn. akt I C 1355/16, który przyznał kwotę 50.000 złotych tytułem odszkodowania za śmierć brata. Sąd uznał, iż istniała między nimi silna, ponadprzeciętna jak na rodzeństwo więź emocjonalna. Wskutek śmierci brata bowiem stracił on motywację i chęci do jakiejkolwiek aktywności, zarzucił obronę pracy magisterskiej, wyalienował się i zamknął w świecie swoich przeżyć. Co więcej, do dnia dzisiejszego nie wrócił do stanu sprzed wypadku, nadal odczuwa ból i cierpienie po śmierci brata, którego nikt nie jest mu w stanie zastąpić.
W kolejnej sprawie w wyroku (XIII C 83/16) Sąd Okręgowy w Poznaniu zasądził odszkodowanie za śmierć dwojga synów w wypadku komunikacyjnym kwotę 120.000 złotych. Jak widać na powyższych przykładach, wysokość odszkodowania to bez wątpienia indywidualne podejście Sądu w konkretnej sprawie.
Należy pamiętać, że w przypadku śmierci bliskiej osoby w wypadku komunikacyjnym, odszkodowanie wypłacane jest z polisy ubezpieczeniowej OC sprawcy wypadku. Co więcej, jeśli zdarzy się sytuacja, w której sprawca nie posiada aktualnego ubezpieczenia OC lub zbiegł z miejsca wypadku, to wówczas odszkodowanie nadal przysługuje i wypłacane jest z tzw. Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego.