Czym jest umowa licencyjna na oprogramowanie?

Na gruncie polskiego systemu prawa, korzystanie z utworu w sposób przekraczający dozwolony użytek osobisty, powinno zostać uregulowane umową. Prawo autorskie wyróżnia dwa sposoby legalnego korzystania z utworu: pierwszy z nich to uzyskanie licencji od uprawnionego, czyli umowa licencyjna, a drugie to nabycie autorskich praw majątkowych od uprawnionego i jest to umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych.

Umowa licencyjna jest umową, która uprawnia do korzystania z utworu, a prawa majątkowe pozostają przy twórcy. Twórca może udzielić licencję wyłączną lub licencję niewyłączną. Jednakże w niektórych sytuacjach dotyczących licencji wyłącznej, licencjobiorca może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych. Patrząc z perspektywy uzyskującego uprawnienia do korzystania z dzieła, umowa licencyjna jest zatem mniej korzystna w takim przypadku aniżeli umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych.

Co więcej, w umowie licencyjnej licencjobiorca może jedynie korzystać z praw określonych w umowie, natomiast w umowie o przeniesienie autorskich praw majątkowych przeciwna strona staje się podmiotem tych praw, a co za tym idzie posiada większe uprawnienia. Ponadto, licencja upoważnia licencjodawcę do udzielenia wielu licencji na danym polu eksploatacji, co nie jest możliwe w sytuacji przeniesienia autorskich praw majątkowych.

Kwestie związane z umowami licencyjnymi znajdują się w ustawie o prawach autorskich i prawach pokrewnych, a ich treść jest następująca:

Art. 66 [Termin licencji]

1. Umowa licencyjna uprawnia do korzystania z utworu w okresie pięciu lat na terytorium państwa, w którym licencjobiorca ma swoją siedzibę, chyba że w umowie postanowiono inaczej.

2. Po upływie terminu, o którym mowa w ust. 1, prawo uzyskane na podstawie umowy licencyjnej wygasa.

Art. 67 [Rodzaje i forma licencji]

1. Twórca może udzielić upoważnienia do korzystania z utworu na wymienionych w umowie polach eksploatacji z określeniem zakresu, miejsca i czasu tego korzystania.

2. Jeżeli umowa nie zastrzega wyłączności korzystania z utworu w określony sposób (licencja wyłączna), udzielenie licencji nie ogranicza udzielenia przez twórcę upoważnienia innym osobom do korzystania z utworu na tym samym polu eksploatacji (licencja niewyłączna).

3. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, licencjobiorca nie może upoważnić innej osoby do korzystania z utworu w zakresie uzyskanej licencji.

4. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, uprawniony z licencji wyłącznej może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych, w zakresie objętym umową licencyjną.

5. Umowa licencyjna wyłączna wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.

W związku z powyższym wyróżniamy:

• Umowy licencyjne wyłączne – licencjobiorca ma wyłączne prawo do korzystania z utworu na określonym w umowie polu eksploatacji, oznacza to, że licencjodawca nie może innym osobom udzielić licencji do korzystania z utworu w ten sposób,
• Umowy licencyjne niewyłączne – twórca może udzielać licencji do korzystania z utworu na danym polu eksploatacji więcej niż jednej osobie.

Licencja wyłączna

Licencja wyłączna musi być udzielona w formie pisemnej pod rygorem nieważności, natomiast ustawodawca nie przewidział, konkretnej wymaganej formy do udzielenia licencji niewyłącznej, w związku z czym jest ona ważna bez względu na formę, w jakiej jej udzielono.

Treść umów licencyjnych można kształtować w dowolnie ustalony przez siebie sposób. Jednak wymagane są pewne kwestie, które powinny znaleźć się w umowie, takie jak oznaczenie utworu, pól eksploatacji, czy też uwzględnienie w umowie miejsca i czasu korzystania z utworu. Umowa licencyjna jest umową zobowiązującą.

W odniesieniu do licencji wyłącznej, wymagane jest wymienienie pól eksploatacji, na których licencjobiorca będzie korzystał z utworu. W myśl art. 41 ust.2 wspomnianej ustawy, umowa licencyjna obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione, natomiast art. 50 wskazuje ich przykładowy katalog. Umowa może zawierać postanowienia co do pól eksploatacji znanych tylko w chwili jej zawarcia. Natomiast w przypadku licencji niewyłącznej, co do której ważności nie jest wymagana forma pisemna, brak wymienionych w niej pól eksploatacji nie powoduje nieważności umowy. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 14 października 2016 r. o sygn. VI ACa 1001/15 jednoznacznie rozstrzygnął kwestie braku wymogu dochowania określonej formy w przypadku udzielenia licencji niewyłącznej:

„Brak dochowania przez strony formy pisemnej umowy o stworzenie utworu nie stanowi okoliczności wyłączającej możliwość ustalenia istnienia uprawnień po stronie pozwanej do eksploatacji uzyskanego od powodów utworu. W świetle prawa autorskiego wymóg formy pisemnej jako warunek skutecznego i ważnego zawarcia umowy dotyczy przeniesienia praw autorskich i udzielenia licencji wyłącznej. Nie obejmuje natomiast licencji niewyłącznej. Oświadczenie woli stron w przypadku umowy licencji niewyłącznej może być więc złożone w dowolny sposób wyrażający ich wolę w sposób dostateczny, zgodnie z ogólną zasadą wynikającą z art. 60 Kodeksu cywilnego. Zawarcie tej umowy rodzi po stronie licencjodawcy obowiązek znoszenia korzystania z utworu przez licencjobiorcę w zakresie objętym licencją. Korzystanie to odbywa się więc za zgodą uprawnionego i tym samym nie stanowi naruszenia jego praw autorskich”.

Poniżej wskazane są najistotniejsze informacje, w sytuacji, gdy umowa nie stanowi inaczej to :

• licencja jest zawarta na okres 5 lat (udzieloną na okres dłuższy, po upływie tego terminu, uważa się za udzieloną na czas nieokreślony),
• obowiązuje na terytorium państwa, w którym znajduje się siedziba licencjobiorcy,
• licencjobiorca nie może upoważniać innych osób do korzystania z utworu na podstawie uzyskanej licencji (nie może udzielać sublicencji),
• gdy licencja jest udzielona na czas nieoznaczony, twórca może ją wypowiedzieć rok naprzód, na koniec roku kalendarzowego (w przypadku braku umownych terminów wypowiedzenia),
• twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia,
• jeżeli udziela się licencji wyłącznej trzeba to wyraźnie zaznaczyć w umowie,
• w przypadku licencji wyłącznej, licencjobiorca może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych, które są objęte umową licencyjną.

Na co dzień korzystamy z różnych systemów operacyjnych na komputerach, jednak większość z nas nie zastanawia się nad licencją. Zatem przyjrzymy się bliżej samej definicji licencji oprogramowania. Jest to umowa na korzystanie z utworu, jakim jest aplikacja komputerowa. Umowa licencyjna jest najczęściej stosowaną formą prawną udostępnienia oprogramowania komputerowego. Zawierana jest między podmiotem, któremu przysługują majątkowe prawa autorskie do utworu, a osobą, która zamierza z takiej aplikacji korzystać. Bez wątpienia wartość oprogramowania wpływa na treść umowy licencyjnej. Reasumując, licencja oprogramowania jest niczym innym, jak umową na korzystanie z utworu, jaką jest właśnie aplikacja komputerowa.

Przede wszystkim, przedmiotem umowy jest program komputerowy w postaci kodu wynikowego, czasami w ramach tej umowy udostępniany jest również kod źródłowy. Podstawę konstrukcji umowy licencyjnej, udostępniającej oprogramowanie, stanowi oświadczenie licencjodawcy, że jest on uprawniony do dokonania takiego udostępnienia. Oprócz samego programu jej przedmiotem mogą być także opisy programu, czy inne materiały pomocnicze. Co więcej, tak zawarta umowa powinna w swej treści zawierać kwestie dotyczące pola eksploatacji, czyli warunki, na jakich licencjobiorca jest uprawniony do korzystania z programu.

Warto także określić, jakie obowiązki dla stron rodzi wypowiedzenie albo wygaśnięcie umowy licencyjnej, bowiem strony mogą w samej umowie wskazać przyczyny wypowiedzenia. Istotne jest również zawarcie w umowie oświadczenie twórcy, że jest on podmiotem uprawnionym do udzielenia licencji i udostępniania utworu oraz że przysługują mu wyłączne autorskie prawa majątkowe do utworu w pełnym zakresie, bez jakichkolwiek ograniczeń na rzecz osób trzecich. W efekcie takie uregulowanie będzie chroniło licencjobiorcę przed ewentualnymi roszczeniami osób trzecich. Natomiast co do kwestii wynagrodzenia twórcy, to warto precyzyjnie określić jego wysokość i wskazać, jakim tytułem ono przysługuje. Jednakże, jeżeli licencja zostaje udzielona nieodpłatnie, to wówczas należy zawrzeć ten fakt w umowie.

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych określa kluczowe elementy określające pola eksploatacji, a jest to zakres, miejsce i czas korzystania z utworu. Warto w treści umowy uregulować warunki usuwania ewentualnych błędów w funkcjonowaniu przedmiotu licencji. Dotyczy to w szczególności oprogramowania, z którego licencjobiorca może korzystać w ramach prowadzonej działalności. Pamiętajmy, że posiadanie licencji jest równoznaczne z uprawnieniami do korzystania z oprogramowania, bowiem korzystanie z niego bez właściwej licencji jest nielegalne i wiąże się to z pociągnięciem do odpowiedzialności, nawet z dotkliwymi karami pieniężnymi.

W momencie zaistnienia wad prawnych treść umowy może przewidywać różne rozwiązania. Przede wszystkim może być skierowane na zapewnienie licencjobiorcy prawa do dalszego używania oprogramowania, czy też dokonania przez licencjodawcę modyfikacji oprogramowania tak, aby w efekcie tych zmian program nie naruszał praw osób trzecich. Kolejnym rozwiązaniem może być wymiana udostępnionego oprogramowania na inne, które będzie odpowiadało potrzebom licencjobiorcy. Następnym dobrym pomysłem jest umieszczenie w treści umowy aspektów o usunięcie oprogramowania z platformy hardwerowej połączone ze zwrotem świadczeń i ewentualnie utraconych korzyści, co zazwyczaj prowadzi do rozwiązania umowy licencyjnej oraz innych związanych z nią umów.

Produkt zakupiony legalnie oznacza, że posiada licencję, a więc posiada numer licencyjny w formie drukowanej bądź elektronicznej, służący do identyfikacji. Poza tym, użytkownik komputera zanim zacznie korzystać z danego oprogramowania, zazwyczaj musi się zarejestrować lub aktywować aplikację. Co więcej, każdy objęty licencją produkt posiada dokładną instrukcję instalacji. Ogólnie rzecz ujmując, licencja zawiera szereg zasad, które dotyczą korzystania z oprogramowania. Określa ona zakres, miejsce oraz czas, w jakim należy użytkować oprogramowanie, którego ona dotyczy.

Licencja użytkownika

Posiadacze komputerów najczęściej mają styczność z licencją w odniesieniu do tzw. licencji użytkownika, które są używane przez producentów oprogramowania do wiązania użytkowników dodatkowymi ograniczeniami. Warto mieć na uwadze, że licencje na oprogramowanie są w dużej mierze bardzo restrykcyjne. Większość  z nich wprowadza szereg ograniczeń, na których można zainstalować oprogramowanie, co przekłada się również na liczbę użytkowników, którzy mogą go używać.

Co więcej, z punktu widzenia interesów licencjobiorcy istotnym jest, aby jak największa część ceny płatna była po zakończeniu okresu, w którym licencjodawca ponosi odpowiedzialność za wady oprogramowania.

Podstawowym elementem w prawie każdej licencji oprogramowania jest klauzula o wyłączonej odpowiedzialności producenta z tytułu używania oprogramowania przez licencjobiorcę, której znaczenie polega na braku jakiejkolwiek odpowiedzialności producentów oprogramowania. Wyróżniamy bardzo dużą liczbę rodzajów licencji oprogramowania, a do najbardziej popularnych należą:

• Adware,
• Beerware,
• BOX,
• Freeware,
• Licencja artystyczna,
• MOLP,
• Public domain,
• Shareware,
• Trial.

BOX – to najbardziej znana i najczęściej stosowana licencja w przypadku aplikacji multimedialnych, gier czy muzyki. Freeware – jest to licencja, która pozwala na zupełnie darmowe korzystanie z danego produktu. Trial – tzw. wersja testowa, bowiem oferuje wszystko to co w pełni działający program, jednak po upływie czasu aplikacja blokuje do siebie dostęp. Natomiast przy Adware – korzystanie z oprogramowania jest darmowe, ale podczas pracy są wyświetlane reklamy jako źródło przychodów autora.

Umowa licencji niewyłącznej ma charakter zobowiązujący. Z tego powodu zawarcie przez autora utworu umowy o przeniesienie praw autorskich powoduje wygaśnięcie licencji niewyłącznej. Kwestie dotyczące wypowiedzenia umowy znajdują się w art. 68 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Art. 68 [Wypowiedzenie]

1. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, a licencji udzielono na czas nieoznaczony, twórca może ją wypowiedzieć z zachowaniem terminów umownych, a w ich braku na rok naprzód, na koniec roku kalendarzowego.

2. Licencję udzieloną na okres dłuższy niż pięć lat uważa się, po upływie tego terminu, za udzieloną na czas nieoznaczony.

Generalnie umowy licencyjne, które udostępniają oprogramowania komputerowe są umowami długoterminowymi bądź zawieranymi na czas nieokreślony. Najczęściej stosowanym rozwiązaniem jest możliwość wypowiedzenia umowy przez licencjodawcę w każdym czasie, jeżeli licencjobiorca naruszy postanowienia umowy lub, gdy w opinii tego podmiotu, dąży do naruszenia tych postanowień. Możliwe jest również rozwiązanie umowy w momencie, gdy licencjobiorca zagrożony jest postępowaniem upadłościowym.

O prawach autorskich